Historia Domu Ludowego
Myśl o potrzebie placówki kulturalnej we wsi i podjęciu budowy Domu Ludowego podsunął mieszkańcom Bukowiny nauczyciel i kierownik miejscowej szkoły Franciszek Ćwiżewicz, który wraz z Julianem Karłowiczem w 1924 roku powołał Komitet Budowy Domu Ludowego. Rozpoczęto gromadzić fundusze i starania o nabycie odpowiedniego gruntu, pod budowę, który pozyskano po dwóch latach od Wiktorii i Agnieszki Sztokfisz.
Członkami założycielami Stowarzyszenia Dom Ludowy byli: Teatr i Chór Włościański z Bukowiny, Towarzystwo Przyjaciół Bukowiny, lokalna Kasa Stefczyka, Józef Bigos, Antoni Chowaniec, Michalina i Franciszek Ćwiżewiczowie, Józef Ćwiżewicz, Klemens Frelek, Szymon Kuchta, Stanisław Kuruc, Teodor Łapiński. Pierwsze zebranie organizacyjne w sprawie powołania Stowarzyszenia Dom Ludowy odbyło się 2 listopada 1927 roku. Na zebranie stawiło się 27 stałych mieszkańców wsi, wśród których był również ówczesny wójt gminy Jędrzej Kramarz. Po przedstawieniu przez Franciszka Ćwiżewicza Statutu Domu Ludowego w Bukowinie Tatrzańskiej zostały podpisane deklaracje członkowskie, a następnie wybrano Zarząd i Radę Nadzorczą Stowarzyszenia. Prezesem Zarządu został Franciszek Ćwiżewicz, członkami zaś Franciszek Budz i Antoni Chowaniec. Funkcję przewodniczącego Rady Nadzorczej (w skład, której wchodzili: Piotr Dunajczan, Stanisław Głodziak, Franciszek Kuchta, Teodor Łapiński, Stanisław Kuruc, Szymon Kuchta, Józef Chowaniec-Suchowian i Klemens Frelek) powierzono Janowi Gałdynowi – podhalaninowi z Szaflar, urzędnikowi Ministerstwa Skarbu i członkowi Towarzystwa Przyjaciół Bukowiny Tatrzańskiej. Udział w Stowarzyszeniu wynosił 50 złotych, który można było również odpracować. I tak w kronice Domu Ludowego są zapisy świadczące o „odrabianiu” przez bukowian udziałów członkowskich już przy budowie Domu Ludowego.
Oto fragment odezwy, ku podjęciu działań na rzecz budowy Domu Ludowego, napisanej w Bukowinie dnia 1 kwietnia 1924 roku:
Ojcowie nasi spożywali chleb powszedni z gorzkimi łzami i krwawiąc się w beznadziejnych zmaganiach orężnych, bronili sztandaru i godności narodowej, a bronili niezłomnie. Pokolenie zaś nasze, które przyszło na świat w niewoli i przeżyło ponury nastrój stęchlizny grobowej, a któremu szczęśliwy los poprzez zgliszcza, ruiny i bratniej krwi ofiarę, uchylił wieka trumny, musi być godnem wielkiej chwili i mieć poczucie odpowiedzialności.(…) Rodacy!!! Wzywamy Was gorąco do czynu, do współdziałania z nami. Apelujemy do wszystkich, bo gdy u innych narodów wielkie potrzeby organizacji kulturalnych pokrywa często jeden człowiek – my Polacy składaliśmy, składamy i składać będziemy wszyscy. W tem chluba, w tem siła nasza. Wielka jest ofiarność społeczeństwa, ale też dlatego żyjemy, trzymamy się i promieniujemy na sąsiednie ziemie. Dom Ludowy na granicy Polski – to najpotężniejsza, obok Kościoła i szkoły – twierdza. Twórzmy ją i ochraniajmy!
Odezwę – apel podpisali:
Oraz członkowie Zarządu w osobach: Michalina Stożkówna, Stanisław Kuruc, Franciszek Budz, Jędrzej Kramarz, Roman Koszarek, Jan Kuruc.
Do apelu została dołączona lista, na której ofiarodawcy wpisywali swoje nazwiska i wysokość datku. Jak na ówczesne czasy i warunki, podjęcie budowy Domu Ludowego było wielkim przedsięwzięciem, a jego realizacja wiązała się z ogromnym trudem i wysiłkiem popartym silną wolą i świadomością potrzeby powstania takiej placówki w Bukowinie. Nawet z pomocą miłośników i przyjaciół Bukowiny, zrzeszonych w powstałym 1926 r. Towarzystwie Przyjaciół Bukowiny, ciężko było góralom budować Dom Ludowy. Już w 1923 r. Michalina Stożkówna (późniejsza żona Franciszka Ćwiżewicza) założyła Teatr i Chór Włościański, który swoimi przedstawieniami zarabiał pieniądze na budowę.
Od roku 1926 w Bukowinie zaczęło działać nieme kino. Franciszek Ćwiżewicz jako prezes Spółdzielni zakupił aparat filmowy na korbę. Objazdowe kino wyświetlało również filmy poza Bukowiną Tatrzańską w miejscowościach powiatu: nowotarskiego, nowosądeckiego, suskiego, wadowickiego i brzeskiego. Zarobione w ten sposób pieniądze przeznaczone były na spłaty kredytów bankowych. Kazimierz Król został wydelegowany przez Zarząd do zbierania środków finansowych na terenie całego Podhala. Księga składkowa założona 21 marca 1924 roku, zaopatrzona w pieczęć i podpis Starosty Nowotarskiego oraz apel Komitetu Budowy Domu Ludowego, wędrowały od wsi do wsi.
Prawie wszyscy mieszkańcy Bukowiny zwozili materiały na budowę: drewno, deski i kamienie. Byli nawet tacy gazdowie jak Józef Chowaniec-Suchowian, który całą swoją ojcowiznę oddał pod zastaw hipoteczny w Banku Rolnym na pozyskanie pożyczki przeznaczonej na budowę. Dom Ludowy budowano w latach 1928 – 1932, a rolę majstra budowlanego objął cieśla z Bukowiny Jędrzej Body.
Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta skrzyżowanego z dwoma transeptami zaprojektowany został przez inż. arch. Józefa Ćwiżewicza (brata Franciszka) w oparciu o założenia stylu witkiewiczowskiego. Jego realizacja jest jednak skromniejszą, bardziej uproszczoną wersją tegoż stylu. Dom Ludowy jest zbudowany z płazów, w konstrukcji zrębowej. Nakrycie jego stanowi gontowy dach ozdobiony „pazdurami”. Do wnętrza prowadzą odrzwia, bogato zdobione tzw. „psami", wypustami w kształcie kolistych wałków oraz rozetami karpackimi. W holu głównym oświetlonym malowanymi na szkle lampionami, znajdują się portrety prezesów Domu Ludowego oraz miejscowych górali, zasłużonych dla Bukowiny Tatrzańskiej. W głównej części budynku, na parterze usytuowana jest stylowa sala teatralna z 200 miejscami, ze sceną, dwiema garderobami, widownią i galerią. Salę zdobią trzy ręcznie malowane na szkle żyrandole, cztery kinkiety boczne, wykonane w tymże stylu oraz rzeźbiona czterometrowa panorama Tatr, dzieło miejscowego twórcy ludowego Władysława Koszarka.
W Domu Ludowym ma swoją siedzibę Bukowiańska Szkoła Ginących Zawodów, Folkloru i Sztuki Ludowej. W jego przyziemiu mieści się „świetlica” – sala gdzie odbywają się imprezy kulturalne o charakterze lokalnym oraz wystawy twórczości ludowej. „Świetlicę” zdobi góralski, rzeźbiony „sosrąb”, duży stylowy żyrandol wykonany z drewna oraz cztery drewniane kolumny w formie zbójników. Wyrzeźbione na nich imiona: Symek, Józek, Franek, Jantek upamiętniają najbliższych współpracowników Franciszka Ćwiżewicza – budowniczego Domu Ludowego.
To jeden z największych obiektów drewnianych w Polsce (kubatura 5865 m3, pow. całkowita 1458 m2). Historia jego powstania jest wyrazem zaangażowania bukowian w kultywowanie własnej tradycji regionalnej.
W 1977 roku Dom Ludowy został wpisany do rejestru zabytków. Warty uwagi jest fakt, że Dom Ludowy nadal pełni swoją pierwotną w założeniach funkcję i jest miejscem tętniącej i wciąż żywej kultury regionalnej.
Bukowiańskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”, które dziś, jako samorządowa instytucja kultury ma swoją siedzibę właśnie w Domu Ludowym, podobnie jak 90 lat temu, tak i dziś pełni swoją rolę stanowiąc centrum kulturalne wsi i całej bukowiańskiej gminy.
Wnuki i prawnuki członków Teatru i Chóru Włościańskiego są dziś członkami Regionalnego Zespołu Teatralnego im. Józefa Pitoraka. Pod patronatem Bukowiańskiego Centrum Kultury „Dom Ludowy” działają też zespoły regionalne: Przedszkolny Zespół Góralski „Orlynta” im. Anny Koszarek, „Mali Wiyrchowianie” i „Wiyrchowianie” z Bukowiny Tatrzańskiej, „Zawaternik”, „Ślebodni” z Gronia-Leśnicy, „Zyngierki Białcańskie”, „Mali Białcanie” i „Białcanie” z Białki Tatrzańskiej, „Podhale” – Grupa Spiska z Jurgowa, „Małe Podhale” z Jurgowa, „Ciardasie” i „Koce Łapki” z Czarnej Góry, „Trzy Potoki” z Rzepisk oraz „Mali Brzegowianie” z Brzegów.
